Οικονομικές κρίσεις και οι Οικονομολόγοι

Διαβάζοντας το άρθρο της Ζεζα Ζήκου στη Οικονομική της Καθημερινής της Κυριακής, με τίτλο «Αυτοί οι οικονομολόγοι είναι επικίνδυνοι…..πολύ επικίνδυνοι», μου έρχονται αυτόματα  στο νου  οι συζητήσεις, τα σχόλια, οι κριτικές, αλλά και οι πολεμικές, όλη αυτή τη περίοδο που η παγκόσμια οικονομία και το καπιταλιστικό σύστημα  διέρχεται μια από τις χειρότερες κρίσεις του, ίσως τη μεγαλύτερη είναι η γενική εκτίμηση, μετα από αυτή του μεγάλου κραχ του 1929.

Αναμφίβολα τον πρωταγωνιστικό, ρόλο σε τέτοια οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα όπως είναι οι κρίσεις, διεδραματίζουν οι  οικονομολόγοι και οι οικονομικές επιστήμες. Ομώς στη τελευταία κρίση που ξεκίνησε από της ΗΠΑ το 2008, σαν κρίση της «φούσκας των ακινήτων» και των παραγώγων τους είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο να αμφισβητηθούν οι οικονομολόγοι, αλλά και η ίδια η οικονομική επιστήμη. Κορυφαία αμφισβήτηση αποτελεί το βιβλίο bestseller «Ο Μαύρος Κύκνος», του Nassim Nicholas Taleb, εκδόσεις Φερενίκη, που όχι μόνο αμφισβητεί τους οικονομολόγους που τους θεωρεί χειρότερους από τους αλχημιστές του μεσαίωνα, αλλά και την ίδια την οικονομική επιστήμη, που θεωρεί ότι δεν είναι επιστήμη  και της αποδίδει όλη την ευθύνη ότι δεν μπόρεσε έγκαιρα να προβλέψει τη οικονομική κρίση αν όχι να την αποτρέψει, να τη περιορίσει.

Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι «οι φάσεις κρίσης είναι εγγενείς στη λογική του χρηματοπιστωτικού συστήματος», όπως έχει γράψει ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς των χρηματοπιστωτικών ο Τσαρλς Κιντλμπέργκερ κατά τον οποίο όλες οι κρίσεις που εμφανίσθηκαν από το 17^ο αιώνα, έδειξαν ότι «οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι αποτελούνται από διαδοχικές φάσεις: μια φάση ανόδου, μια φάση ξέφρενου ενθουσιασμού, μια φάση φόβου και αταξίας, μια φάση ανασυγκρότησης και τελικά, μια νέα φάση νέας ανόδου». Από το βιβλίο «Η οικονομική κρίση», εκδόσεις Πόλις του Michel Aglietta.

Κατά συνέπεια ακόμα και αν είναι προβλέψιμη μια κρίση, δεν μπορεί να είναι αποτρέψιμες οι επιπτώσεις από τη στιγμή που εκδηλώνεται, όσο αφορά την ύφεση, την ανεργία, τις πτωχεύσεις επιχειρήσεων, την μείωση των μισθών, της κατανάλωσης, την πτώση των επενδύσεων και γενικά την πτώση της οικονομικής δραστηριότητας.

«Απάντηση στη επέλαση της μοιρολατρίας μπορεί να δοθεί μόνο μέσω της συστηματικής γνώσης και αξιολόγησης των σημερινών θεωριών και της θεμελίωσης μιας νέας ορθολογικότητας». Από το βιβλίο του Ν. Χριστοδουλάκη, εκδόσεις Κριτική «Οικονομική θεωρίες και κρίσεις, ο ιστορικός κύκλος ορθολογισμού και απερισκεψίας».

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν το ερώτημα στους οικονομολόγους το έθεσε η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ σε επίσκεψη της στο London School of Economics στα τέλη του 2008 «γιατί δεν είδε κανείς την κρίση να έρχεται;»

Η συζήτηση που έχει ξεκινήσει και γίνεται μεταξύ των οικονομολόγων, μετά ιδιαίτερα το 2008, είναι κατά πόσο η οικονομική επιστήμη ανήκει στις κοινωνικές ή θετικές επιστήμες; Όπως για πολλούς αποτελεί και ένα από τους λόγους που δεν είναι προβλέψιμες οι σημερινές κρίσεις και που έχουν σχέση με το ότι έχουν διατυπωθεί μαθηματικά μοντέλα προβλέψεων, μάλιστα στηρίζονται σε πολύπλοκα μαθηματικά που δεν παίρνουν υπόψη παράμετρους κοινωνικές. Τετοια μοντέλα είναι αυτά των νέων τραπεζικών προϊόντων όπως είναι τα «παράγωγα», με τις τιτλοποιήσεις των ενυπόθηκων δανείων σε ακίνητα μειωμένου κινδύνου, που θεωρούνται και σαν η  βασική αιτία της φουσκας στα ακίνητα τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Ευρώπη. Είναι τα μοντέλα που οδήγησαν στη τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση και την κατάρρευση της Lehman Brothers, του παγκόσμιου τραπεζικού κολοσσού, μαζί και της «φούσκας της δανειακής ευημερίας». Τα τοξικά παράγωγα, στηρίζομενα σε συστήματα αξιολόγησης αμφιβόλου αξίας όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, κατάφεραν να μολύνουν το παγκόσμια τραπεζικό σύστημα, να χαθούν εντός ολίγων ωρών δισεκατομύρια, και να περιοριστεί η επεκτατική τραπεζική πίστωση «να κλείσουν οι κρουνοί» του τραπεζικού χρήματος και να ξεσπάσει η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Ετσι από το ξεφρενο ενθουσιασμό και τη φρενήρη δραστηριότητα, μπήκαμε στη φάση του φόβου και αταξίας. «Απότομα  χάνονται όλα τα σταθερά σημεία αναφοράς: προκειται για το χαρακτηριστικό της φάσης της κρίσης.»

Σε κάθε περίπτωση η κρίση του 2008 προκάλεσε μεγάλη αμφισβήτηση τόσο στις οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται αλλα και στις οικονομικές θεωρείες.

Έντονες όλο αυτό το διαστημα είναι οι συζητήσεις, για τις πολιτικές λιτότητας, και του μονόπλευρου προσανατολισμού στη σταθεροποιηση μέσω δημιοσιονομικών πολιτικών και μόνο. Ο Paul Krugman σε αυτό το σημείο με ένα χαρακτηριστικό τίτλο άρθρου του «αν οι Βρυξέλες γνωρίζουν τις πολιτικές αντι-λιτότητας», ασκεί πολύ έντονη κριτική στο μονόπλευρο και δογματικό προσανατολισμό τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ecofin αλλά ιδιαίτερα της Γερμανίας της  Μέρκελ για την μονόπλευρη προσήλωση στις πολιτικές λιτότητας. Το ίδιο ισχύει και για το ΔΝΤ όσον αφορά στις πολιτικές του σε περιπτώσεις που έχει ζητηθεί η βοήθεια του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτή την περίοδο τα προγράμματα διάσωσης που εφαρμόζονται από κοινού, από ΕΚΤ, Ε.Ε. και ΔΝΤ σε χώρες της ευρωζώνης και ιδιαίτερα του Νότου όπως στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, και πρόσφατα στην Κύπρο. Σε αυτά τα πλαίσια έχει ξεσπάσει μια πολεμική μεταξύ οικονομολόγων για τις τεχνικές προβλέψεων όσο αφορά τις επιπτώσεις της λιτότητας στο ΑΕΠ μιας χώρας, μέσω του λεγόμενου «πολλαπλασιαστή», όταν το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι μεγαλύτερο του 90%. Βεβαια το να θεωρεί καποιος ή καποια το σύνολο των οικονομολόγων ότι είναι επικίνδυνοι, αποτελει μια απλοϊκή γενίκευση. Όταν μάλιστα ξεχνά ότι υπάρχουν διαφορετικές σχολές οικονομικής σκέψης και διαφορετικές οικονομικές θεωρείες για τις κρίσεις. Όπως  επίσης ότι δεν υψώνονται πλέον σινικά τοίχοι μεταξύ των οικονομολόγων και των σχολών. Υπάρχει σύγκλιση μεταξύ των οικονομικών θεωρειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι  ο Πολ Κρούγκμαν ο οποίος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν είναι γενικά ενάντια στα προγράμματα σταθεροποίησης. Από  την αρχή που ξεσπασε η κρίση στη χώρα μας είχε τονίσει την ανάγκη δημοσιονομικής σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας, μπροστά στο τριπλό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η χώρα, του δημόσιου χρέους, του δημόσιου  ελλείμματος και του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών, παράλληλα με το πρόβλήμα ανταγωνιστικότητας, που τον οδήγησε να προβλέψει την έξοδο της χώρας από το Ευρώ από το 2012, και την διάλυση της Ευρωζώνης.

Βεβαια ο Αμερκάνος οικονομολόγος και Νομπελίστας, είχε το επιστημανικό ανάστημα έστω και εκ των υστέρων να αναγνωρίσει ότι δεν εκτίμησε σωστά την πολιτική βούληση της Ευρώπης έναντι της οικονομίας για την διατήρηση της ενότητας της Ευρωζώνης.

Κάποιοι άλλοι από τους δικούς μας οικονομολόγους υιοθετούν άκριτα απόψεις Αμερικανών οικονομολόγων και διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους, το θαυμασμό τους στις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές των Δημοκρατικών και του προέδρου Ομπάμα, λες και η Αμερική έναι το ίδιο πράγμα με την Ευρωζώνη. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η νομισματική ένωση και το Ευρώ αφορά μόνο τη νομισματική ενοποιήση, ενώ όλες οι υπόλοιπες πολιτικές παραμένουν και είναι υπόθεση των 17 εθνικών κρατών που την απαρτίζουν. Σωστά ο Γαλλός οικονομολόγος jean Pisani-Ferry στο βιβλίο του «Η αφύπνιση των δαιμόνων. Και  η κρίση του ευρώ και πώς να βγούμε από αυτήν», εκδόσεις Πόλις, γράφει «η Ευρώπη του ευρώ οικοδομήθηκε αρχικά ως μια αδύναμη εξουσία, που της έλειπε ένα μέρος των εργαλείων για την πρόληψη των κρίσεων, καθώς και όλα τα εργαλεία για τη διαχείριση τους. Οι  αποφάσες που  ελήφθησαν τα δύο τελευταία χρόνια διορθωσαν ως ένα βαθμό τούτες τις ελλείψεις. Οι αποφάσεις που ετοιμάζονται, ……..,θα εξακολουθήσουν  να επιδιορθώνουν το οικοδόμημα».

Ετσι επιβεβαιώνεται ότι η Ευρωπαϊκή ενοποίηση προχωρά μεσα από κρίσεις, με μικρά αλλά σταθερά βήματα. Αυτό αποτελεί και μια ιστορική πρωττυπία που δεν έχει προηγούμενο της.

Επιστρέφοντας στις οικονομικές θεωρίες για τις κρίσεις, και τα ερωτήματα που μπαίνουν, στους οικονομολόγους αλλά και στη οικονομική επιστήμη:

Υπάρχουν ενιαίες λύσεις στις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές από τα πολιτικά κόμμματα και τις κυβερνήσεις; Ο τρόπος αντιμετωπισης μιας κρίσης ακόμα και στο Νότο της ευρωζώνης, παρά τα κοινά διαρθρωτικά προβλήματα που τις χαρακτηρίζει, μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσματα και διάρκεια. Αυτό καθορίζεται από τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Ετσι τα προγράμματα διάσωσης της Πορτογαλίας ή της Ιρλανδίας, πέρα από ότι εκφράζουν κοινές περιοριστικές οικονομικές πολιτικές λιτότητας, δεν μπορεί να είναι ακριβώς τα ίδια. Ο  λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ της Ελλάδος, ανέξαρτητα από την κρίση ήταν πάνω από το 100% και προ-κρίσης. Αυτό σήμαινε ότι δαπανούσαμε και καταναλώναμε πολύ πάνω από τις δυνατότητες μας. Αν έγκαιρα είχαμε καταφέρει να νοικοκυρεύαμε τα δημόσια οικονομικά μας, να ελέγχαμε τα ελλείμματα, να βελτιώναμε την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας, το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης δεν θα μας έβρισκε στη δεινή θέση του κράτους «αδύνατου κρίκου», το οποίο η οικονομική συγκυρία συνήθως πρώτα μπορεί να προσβάλλει.

Αυτό δεν οφείλεται στους οικονομολόγους και σε πιθανά λάθη τους, όπως διακηρύσσει το άρθρο της Καθημερινής της Κυριακής. Οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε ευθύνες της πολιτικής και των πολιτικών οι οποίοι δεν επιχείρησαν έγκαιρα να εφαρμόσουν τις αναγκαίες διορθωτικές οικονομικές πολιτικές. Οι λόγοι είναι γνωστοί: διατήρηση της εξουσίας και αποφυγή του «πολιτικού κόστους» οι οποίοι δεν σε αφήνει να αντιληφθείς τους κινδύνους μιας επερχόμενης οικονομικής κρίσης. Χαρακτηριστικότερο παραδειγμα από την κυβέρνηση του Κ.Καραμανλή του νεώτερου, δεν μπορεί να υπάρξει στην οικονομική ιστορία. Πολλά από τα ξένα οικονομικά πανεμιστήμια έχουν εισαγάγει στα παραδείγματα τους τη διδασκαλία της «Ελληνικής εμπειρίας» για τη μη εφαρμογή στοιχειωδών οικονομικών πολιτικών τη περίοδο 2007 – 2009, που να μπορέσουν έστω να περιορίσουν τις συνέπειες μιας πιθανής κρίσης. Θεωρείται « κλασσικό παράδειγμα» προς αποφυγή η μη εφαρμογή οικονομικών πολιτικών που θα μπορούσαν έστω να ελέξουν το δημοσιονομικό εκτροχιασμό που γνώρισε η χώρα μας το 2009. Όπως επίσης η ανεύθυνη πολιτική και απερισκεψία της κυβέρνησης αυτής, στη αντιμετώπιση των κινδύνων ενός μακροχρόνιου κύκλου κρίσης-υφεσης για τη Ελληνική οικονομία, πράγμα που συνέβη και οι συνέπειες της θα μείνουν ανεξίτηλες για πολλά χρόνια στην οικονομία και την κοινωνία μας.

Η «δημιουργική καταστροφή» των κρίσεων του Αυστριακού-Αμερκάνου οικονομολόγου Joseph Schumpeter θα προκύψει μόνο αν καταφέρουμε σαν επιστημονική κοινότητα, πολιτικό σύστημα και κοινωνία να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα και να δημιουργήσουμε ένα νέο ορθολογισμό που θα υπερβαίνει τα αιώνια ερωτήματα του «που ανήκουμε»; Στη «Ανατολή» ή στη «Δύση» στο «Ευρώ» ή «έξω από το Ευρώ»;

Αρτεμάκης Μιχάλης

artemakism@ameksa.gr   

Οικονομολόγος

Το Προφίλ ενός εκκολαπτόμενου οπαδού της Χρυσής Αυγής

Η συζήτηση ήταν πολύ έντονη με τα πάνω της και τα κάτω της. Παρουσιάζε πολλά κρεσέντο όχι μουσικά ή φωνητικά αλλά ασυναρτησίας στο πολιτικό λόγο. Η συζήτηση ήταν περισσότερο μονόλογος παρά διάλογος. Αιτία ή σκοπός, να αντιληφθώ όσο το δυνατό καλύτερα ποιο είναι το κοινωνικό και οικονομικό προφίλ ενός εκκολαπτόμενου Χρυσαυγίτη, αυτούς που μέχρι χθες αποκαλούσαμε «μη προνομιούχους». Και που σήμερα η κρίση, μαζί με άλλες κατηγορίες εργαζομένων, άλλους τους έχει οδηγήσει ήδη στη κοινωνική εξαθλίωση και την ανεργία, και άλλοι βλέπουνε το κίνδυνο  να είναι μπροστά τους. Αυτό δεν είναι μια απλή διανοητική περιέργεια αλλά μέθοδος για να αντιλαμβάνεσαι καλύτερα την πραγματικότητα. Αφήνεις το άλλο να διαλέγεται με τον εαυτό του και τα φοβικά του σύνδρομα και παρεμβαίνεις μόνο με κοφτά ερωτήματα για να του δίνεις κίνητρο να συνεχίζει.

Έτσι ο συνομιλητής μου, διακηρύσσει σε όλους τους τόνους ότι είναι «Εθνικιστής» και όχι Φασίστας ή Ναζί. Ότι μέχρι χθες ήταν μέλος του Πασοκ και φανατικός ψηφοφόρος του, μέχρι που αντιλήφθηκε ότι όλοι οι πολιτικοί είναι «λαμόγια και πουλημένοι». Ότι το πρόβλημα αυτης της χώρας είναι οι ξενοι, και θα πρέπει να φύγουν όλοι τους. Ότι αυτοί είναι που παίρνουν τις δουλειες και τα επιδόματα ανεργίας.

Η κρίση σύμφωνα με τον συνομιλητή μου, δεν είναι πραγματική αλλά απλώς ένα «σχέδιο» ή καλύτερα μια «συνωμοσία» των ξένων και ειδικά των Γερμανών, με μοναδικό στόχο να μας εξαγοράσουν αντί πινακίου φακής.

Αυτός βέβαια μέχρι χθες σε όλη τη περίοδο της ευμάρειας και της ανεμελιάς ήταν από τους πρώτους που κάθε λίγο και λιγάκι εκποιούσε ένα κομμάτι γης στους ξένους για να ικανοποιεί τις ηδονές της καθημερινότητας του σε μια καταναλωτική κραιπάλη και σε αρκετές περιπτώσεις ανερμάτιστη ζωή που έκανε. Κυρίαρχο στοιχείο στη αξιακή του κουλτούρα ήταν η κατανάλωση και η ικανοποίηση κάθε επιθυμίας λογικής ή και παράλογης, με τον ελάχιστο μόχθο. Όπως επίσης αρκετές φορές είχε προσφύγει στη θαλπωρή του βουλευτικού γραφείου, για ρουσφέτια ή να αντιμετωπίσει μικροπροβλήματα παραβατικότητας, που τον απασχολούσαν. Αυτός είναι ένας από τους χαρακτηριστικούς εκπρόσωπους της μεσαίας τάξης σε ημιαστικές - αγροτικές περιοχές, έντονης τουριστικής ανάπτυξης της Κρήτης. Όλα αυτά τα χρόνια ήταν μέλος, ψήφιζε Πασοκ και δήλωνε «Σοσιαλιστής». Τώρα δηλώνει «Εθνικιστής» και ψηφοφόρος της Χρυσής Αυγής.

Θεωρεί ότι καλύτερη περίοδο για τη χώρα ήταν όταν καταλύθηκε η Δημοκρατία και τη εξουσία πήρε η Χούντα των Συνταγματαρχών, και τους θεωρεί όλους, ηθικά ακέραιους και πραγματικούς πατριώτες. Ασφαλώς δεν έχει ακούσει τίποτα για τα λαμόγια και τα σκάνδαλα με τα «κρέατα Μπαλόπουλου», μαζί με το «Τάμα» ίσως το πιο εμβληματικό σκάνδαλο της χούντας, κλπ. Ούτε για την τραγωδία της Κύπρου και το τραγέλαφο της γενικής επιστράτευσης το 74, επειδή ήταν πολύ μικρός για να θυμάται.

Αν και το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν του δίδαξε ως όφειλε, ας του θυμίσουμε εν συντομία μερικές από τις Αλήθειες εκείνης της περιόδου.

Τραγέλαφος η επιστράτευση γιατί εκτός του πως έγινε, χωρίς σχέδιο και κανείς δεν γνώριζε που έπρεπε να παρουσιαστεί, δεν υπήρχε καμιά οργάνωση και μέριμνα για εφόδια. Οι επίστρατοι πολύ από αυτούς τους έχε δοθεί ένα όπλο χωρίς σφαίρες από τη περίοδο του πολέμου της Κορέας (Μ1) χωρίς ανάρτηση που το κρεμούσαν στους ώμους με σπάγκο, αντί αρβύλα ήταν με τις σαγιονάρες, κλπ. Πολλές δε ήταν οι μαρτυρίες ότι όταν ανοιγόταν τα κιβώτια με τα πυρομαχικά ήταν γεμάτα από πέτρες; Μέσα σε λίγες ώρες όλος ο μύθος για το αξιόμαχο του στρατού μας που επί 7χρόνια καλλιεργούσε η ΧΟΥΝΤΑ κατάρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Η μόνη βοήθεια που κατάφερε να φτάσει στη μαρτυρική Κύπρο ήταν η μονάδα καταδρομών (ΛΟΚ) των Αγίων Αποστόλων Χανίων που πριν προλάβει να προσγειωθεί στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας είχε σχεδόν αποδεκατιστεί. Στέλνοντας σε σίγουρο θάνατο δεκάδες νέους ανθρώπους, οι επιτελείς του αόρατου δικτάτορα Ιωαννίδη.  Να λοιπόν ποιοι ήταν οι Πραγματικοί προδότες που παρόλο που δικάστηκαν και καταδικάστηκαν δεν είχαν τη στοιχειώδη εθνική και πατριωτική συνείδηση να ζητήσουν έστω μια απλή συγνώμη για το ρόλο τους στη προδοσία της Κύπρου, με τους χιλιάδες νεκρούς, αγνοούμενους,  πρόσφυγες, από τους γονείς των Ελλήνων Λοκατζήδων των Αγίων Αποστόλων που τόσο άδικα χάθηκαν και από τους εκατοντάδες νεκρούς και σακάτηδες του αντιδικτατορικού αγώνα.

Ούτε επίσης θυμάται ή έχει ακούσει ότι στη χώρα είχε καταλυθεί η δημοκρατία και είχε μπει στο γύψο. Ότι η Ελλάδα ήταν απομονωμένη από τη διεθνή κοινότητα και διεθνείς οργανισμούς γιατί καταπατούσε η Χούντα τα Ανθρωπινά Δικαιώματα και τις  Πολιτικές Ελευθερίες, και ότι υπήρχαν τα βασανιστήρια στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές και στη Γυάρο, αναβιώνοντας την φρίκη του εμφυλίου πολέμου, που είχε τελειώσει πριν 25 χρόνια. Όπως αρκετοί από τους πολιτικούς κρατούμενους εκείνη τη περίοδο ήταν και από τη πλευρά των νικητών. Γιατί είχε πλέον καταλυθεί κάθε έννοια δημοκρατίας. Αυτό είναι το σύστημα που ονειρεύεται να επαναφέρει η Χρυσή Αυγή.

Υ.Γ. Οι περισσότεροι από αυτούς, που δηλώνουν ότι είναι οπαδοί της Χ.Α. που οι δημοσκοπήσεις δυστυχώς τη φέρνουν τρίτο κόμμα, πραγματικά πιστεύω ότι δεν είναι φασίστες ή ναζιστές. Η αγανάκτηση, το αντισυστημικό μένος έχει περισσότερο σχέση με το ότι μέσα από την κρίση που περνούμε ήρθαν τα ΠΑΝΩ ΚΑΤΩ. Αυτό είναι μια πραγματικότητα που μας εξοργίζει όλους. Όμως  θα πρέπει να προσπαθήσουμε να την ερμηνεύσουμε σωστά. Γιατί φτάσαμε ως εδώ,  και να αποδώσουμε τις ευθύνες μέσω της δημοκρατίας μας όχι καταλύοντας την αλλά αντίθετα ενισχύοντας την. Αυτό πρέπει να είναι το πρώτιστο πατριωτικό και δημοκρατικό καθήκον, του καθενός μας ξεχωριστά αλλά και συνολικά σαν σύγχρονης και δημοκρατικής κοινωνίας.

Μπορεί να θέλουμε να πιστεύουμε ότι η Χ.Α. όπως και η κρίση είναι ένα κακό όνειρο που μαζί κάποια στιγμή θα εξαφανιστούν. Όμως η ιστορία δεν γράφεται με όνειρα, αλλά με πραγματικά γεγονότα. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε ξανά την επανάληψη γεγονότων λίγο πολύ γνωστών, για το πραξικόπημα των συνταγματαρχών του 67.

Όπως ότι οι δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας πιάστηκαν στη κυριολεξία στο ύπνο όσο αφορά το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21 Απριλίου του 1967.

Αυτή τη φορά όταν λέμε ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ στη χώρα μας, θέλω να πιστεύω ότι η δημοκρατία μας είναι αρκετά σταθερή πλέον που θα τον αποτρέψει. Ο δρόμος είναι ένας να μην αφήσουμε να εκκολαφτεί το αυγό του φιδιού, μέσα από την κάλπη.

Αρτεμακης Μιχαλης

artemakism@ameksa.gr

Μάργκαρετ Θάτσερ και οι απαρχές του νεοφιλελευθερισμού– νεοσυντηρητισμού

Ο θάνατος της σιδηράς κυρίας Μάργκαρετ Θάτσερ, έφερε στο προσκήνιο, τις απαρχές διαμόρφωσης των οικονομικών πολιτικών του νεοφιλελευθερισμού – νεοσυντηρητισμού, που κυριάρχησαν στη παγκόσμια οικονομία στο πρόσφατο παρελθόν μέσω του διδύμου Θάτσερ – Ρήγκαν ή όπως καλύτερα έγιναν γνωστές σαν Θατσερεκονόμικς ή Ρηγκανεκονόμικς . Το βασικό στοιχείο αυτών των οικονομικών πολιτικών ήταν η κυριαρχία της αγοράς/ων στις οικονομικές δραστηριότητες. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που οδήγησε στη συνέχεια στη απορρύθμιση των αγορών η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα την  μόνιμη αιτία, της τρέχουσας κρίσης.

Αυτός ήταν ο παράγοντας της απόλυτης κυριαρχίας των χρηματοπιστωτικών αγορών και των golden boys στη πραγματική οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο, που έσπρωξε στη ανάπτυξη του καπιταλισμού καζίνου και των παραγώγων του, αλλά και στη εξειδίκευση σε αυτά τα προϊόντα, ανεπτυγμένες χώρες της  Δύσης όπως της ΗΠΑ. Από τη άλλη οι παραγωγές με την παγκοσμιοποίηση των αγορών, στράφηκαν σε νέες περιοχές, τις λεγόμενες αναδυόμενες Αγορές (Κίνα, Ινδία) αξιοποιώντας το συγκριτικό τους πλεονέκτημα που ήταν το χαμηλό κόστος της εργατικής δύναμης. Αποτέλεσμα η αποβιομηχανοποίηση σε σημαντικό βαθμό χωρών του δυτικού κόσμου με τη μετατροπή τους σε κοινωνίες του τριτογενή τομέα, όπου οι τράπεζες, τα παράγωγα, και τα funds απόκτησαν κυρίαρχο ρόλο  στις οικονομικές δραστηριότητες σε σχέση με την πραγματική οικονομία. Σταδιακά αυτές οι κοινωνίες μετατράπηκαν από κοινωνίες παραγωγής σε κοινωνίες κατανάλωσης. Από χώρες εξαγωγής κεφαλαίων σε χώρες εισαγωγής κεφαλαίων με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις ΗΠΑ.

Οι Θατσερικές οικονομικές πολιτικές ταυτιστήκαν με την διάλυση του walfare state, τις ιδιωτικοποιήσεις, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το αγώνα ενάντια των ανθρακωρύχων στο ΗΒ.

Στις παρακαταθήκες των πολιτικών της σιδηράς κυρίας εκτός των άλλων, ήταν ότι από την αρχή υπήρξε  βασική πολέμια του ενιαίου νομίσματος. Δέκα ολόκληρα χρόνια  πριν την δημιουργία της ΟΝΕ, στις αρχές του 90 σε συζήτηση στη βουλή των λόρδων για το ενιαίο νόμισμα και τη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, είχε δηλώσει ότι «το Ευρώ είναι απειλή για τη Δημοκρατία». Θεμελιωτής  του σημερινού Ευρωσκεπτικισμού της εξόδου από το ευρώ και επιστροφής στα εθνικά νομίσματα, μπορεί να θεωρείται λοιπόν η σιδηρά κυρία.

Ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να ταυτίζεται με τις πολιτικές περιορισμού του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους πάνω στις αγορές. Όμως είναι πολύ διαφορετικό από την κυριαρχία του κράτους σε παραγωγικές δραστηριότητες (ιδιοκτησία) που χαρακτήριζε για μια μεγάλη περίοδο τις απόψεις της παραδοσιακής αριστεράς με τη λεγόμενη σχεδιασμένη κεντρική οικονομία του πάλε πότε υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και με τη «σοσιαλομανία» των γενικευμένων κρατικοποιήσεων της λαϊκής δεξιάς ή του «τριτοκοσμικού σοσιαλισμού» του Πασοκ, και τις γνωστές θεωρίες «Κέντρου – Περιφέρειας του καπιταλισμού και συσσώρευση των κεφαλαίων» της Αμερικανικής σχολής των νεομαρξιστών του Σουίζι Π, Μπάραν Π, Σαμίρ Αμίν, κλπ. Θέλω να θυμίσω ότι μεγάλο μέρος των κρατικοποιήσεων στη χώρα μας έγινε πριν από την άνοδο του Πασοκ στη εξουσία το 1981, από τη κυβέρνηση Κ. Καραμανλή με υπουργό συντονισμού τον κ. Παπαληγούρα. Στη συνέχεια πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις που κρατικοποιήθηκαν κατέληξαν στις λεγόμενες «προβληματικές» που ο έλληνας φορολογούμενος πλήρωσε πολλαπλάσια.

Την άποψη ότι το βέλτιστο οικονομικό σύστημα είναι το μικτό σύστημα, μόνο η σοσιαλδημοκρατία στη Δυτική Ευρώπη κατάφερε να εδραιώσει με συνέπεια, και για πολλά χρόνια, παρά τις κάποιες υπερβολές που υπήρξαν ακόμα και σε αυτές τις χώρες. Όμως η μεγάλη και αναμφισβήτητη κατάκτηση της ήταν το κράτος πρόνοιας (walfare state), το πλαίσιο κοινωνικών δικαιωμάτων στους τομείς υγείας και εκπαίδευσης και γενικά η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών.

Στο ερώτημα «λιγότερο κράτος» η απάντηση είναι «τι, ποιο, κράτος» αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει ένας γενικός κανόνας που εκφράζει τη απόλυτη αλήθεια και  έχει γενική εφαρμογή. Το κράτος στη χώρας μας ιστορικά, από τη αρχή της ίδρυσης του, εδραιώθηκε στη βάση του «πελατειακού κράτους» και όχι της εξυπηρέτησης κοινωνικών συμφερόντων των πολιτών του. Αυτό έχει οδηγήσει και στο τύπο δημόσιας διοίκησης που διαθέτουμε αλλά και της υπερμεγένθυσης τομέων της όπου υπάρχουν υπεράριθμοι υπάλληλοι και την ίδια στιγμή τομείς που υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό και μάλιστα εξειδικευμένο. Αυτό, γιατί στις προσλήψεις κυριαρχούσε σε πολλές περιπτώσεις το ρουσφέτι και όχι οι πραγματικές ανάγκες της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης και των υπηρεσιών της, ή ακόμα από το γεγονός ότι υπάρχουν εκατοντάδες δημόσιοι οργανισμοί που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η ύπαρξη τους, π.χ.  ο Οργανισμός αποξήρανσης της λίμνης της Κωπαΐδας, συνέχισε να υπάρχει μετά από σαράντα χρόνια που ολοκληρώθηκε το έργο. Αυτά όλα άρχισαν να αντιμετωπίζονται αφού φτάσαμε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Όπως το σχέδιο συγχωνεύσεων και κλεισίματος δημόσιων οργανισμών. Στη συνέχεια βλέπουμε να έχει αποδυναμωθεί αυτή η συζήτηση με κίνδυνο την γνωστή τάση σε αυτή τη χώρα «άφησε το» και θα ξεχαστεί», για να μη αλλάξει τίποτα στο τέλος.

Συμπερασματικά: με την ευκαιρία του θανάτου της σιδηράς κυρίας, οι πολιτικές του Θατσερισμού και Ρηγκανισμού στις ΗΠΑ και ΗΒ βρήκαν πρόσφορο έδαφος στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η  μεγάλη πετρελαϊκή κρίση του 1973 στη παγκόσμια οικονομία, από την οποία έβγαινε το σύνολο των χώρων του ανεπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, μετά από μια περίοδο μακράς σταθερότητας που κυριάρχησε η σοσιαλδημοκρατία – εργατικά κόμματα στις κυβερνήσεις και οι θεωρίες της πλήρους απασχόλησης. Στη συνέχεια βρήκαν αντικειμενικό έδαφος οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, μέσω αμφισβήτησης της αποτελεσματικότητας του κρατικού παρεμβατισμού στη οικονομία, και της επανόδου κυριαρχίας των αγορών και των θεωριών της «αποτελεσματικότητας  της αυτορρύθμισης» τους, σε δύο από τις μεγαλύτερες σύγχρονες καπιταλιστικές χώρες. Εμείς από την άλλη την ίδια χρονική περίοδο, σαν χώρα διανύαμε μιας εντελώς ξεχωριστή και διαφορετική πορεία. Εδραιωνόταν στη εξουσία το Πασοκ, που σήμαινε παραπέρα ενίσχυση του δημόσιου τομέα,  ανάπτυξη και κάλυψη αναγκών που χαρακτήριζαν τη φάση της υστερο-ανάπτυξης και καθυστέρησης των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου και της χούντας των συνταγματαρχών, και την παραπέρα εδραίωση της δημοκρατίας που είχε ξεκινήσει με τη μεταπολίτευση και το Κ. Καραμανλή.

Η είσοδο της χώρας στη ΕΟΚ και οι ροές μεγάλων χρηματοδοτικών ενισχύσεων υπέθαλψαν προσωρινά τις πραγματικές ανάγκες για εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης από τη μια πλευρά και της παραγωγικής ανασυγκρότησης που είχε ανάγκη η χώρα, στο νέο διεθνές περιβάλλον όπως διαμορφωνόταν και ιδιαίτερα μετά τη ένταξη μας στη ΕΟΚ. Κυριάρχησαν οι λογικές του κρατισμού ακόμα και στις περιπτώσεις των ιδιωτικών επενδύσεων θεωρούταν υποχρέωση του κράτους η χρηματοδοτική στήριξη χωρίς την ύπαρξη πλαισίου και μηχανισμών ελέγχων με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, για να θυμηθούμε μόνο, πώς λειτούργησε ο αναπτυξιακός Ν.1262/82 ή τι τεράστιοι πόροι κατασπαταλήθηκαν για τη διαμόρφωση της μεσαίας τάξης αυτής της χώρας και την δημιουργία των νεόπλουτων του «μικρομεσαίου παραγωγικού μοντέλου» μας, ή της απεριόριστης διεύρυνσης και ενίσχυσης του δημόσιου με πολιτικά και όχι οικονομικά κίνητρα που αποτελούν την απαρχή του ξέφρενου δανεισμού, που πολύ αργότερα θα αντιληφθούμε όλοι μας τις συνέπειες που σήμερα πλέον βιώνουμε. Όλες αυτές οι πολιτικές έγιναν στο όνομα του αγώνα ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό, από τα κόμματα εξουσίας, και με την προτροπή ή ανοχή των κομμάτων της αντιπολίτευσης δεξιάς ή  αριστεράς. Το κυρίαρχο δόγμα για πολύ μεγάλη περίοδο στη χώρα μας είναι ο αγώνας ενάντια στις πολιτικές του νεοφιλελευθερισμού όπως τις εισάγαμε μέσω των ΜΜΕ όταν ακόμα και στοιχειώδεις πολιτικές προστασίας και υπεράσπισης του δημόσιου χρήματος και συμφέροντος, τις βαπτίζαμε νεοφιλελεύθερες. Όλοι θυμόμαστε ότι ο Κ. Σημίτης ήταν πάντα το «μαύρο πρόβατο» για τα συνδικάτα επειδή σε δύο διαφορετικές περιόδους είχε ταυτιστεί με την προσπάθεια νοικοκυρέματος  της Ελληνικής οικονομίας και είχε ταυτιστεί με περιοριστικές εισοδηματικές πολιτικές. Που κατά την προσφιλή άποψη της αριστεράς χαρακτηριζόταν με την μεγαλύτερη ευκολία «νεοφιλελευθερισμός». Όπως επίσης η προσπάθεια του Τ. Γιαννίτση για την εξυγίανση του ασφαλιστικού μας συστήματος. Οικονομικές πολιτικές αναδιανομής, χωρίς να συνοδεύονται με οικονομικές πολιτικές ανάπτυξης και δημιουργίας νέου πλούτου, ιδιαίτερα κάτω από την ξεγνοιασιά και το συνεχή δανεισμού του δημόσιου τομέα, με συνθήματα που μπορεί να ικανοποιούν βραχυπρόθεσμα όπως «Τσοβόλα δώστα όλα» ή «100.000 νέες θέσεις στο δημόσιο», μακροπρόθεσμα όμως μόνο σε αδιέξοδα μπορεί να οδηγήσουν.  Έτσι φτάσαμε στο σημείο που είμαστε σήμερα. Η οικονομία είναι επιστήμη και οι οικονομικές πολιτικές είναι μέσα για τους κυβερνώντες να διασφαλίζουν το δημόσιο συμφέρον και το μέλλον των πολιτών τους. Όταν κυριαρχούν οι πολιτικές σκοπιμότητες και οι μονόδρομοι  στήριξης της πολιτικής εξουσίας των κομματικών συμφερόντων, χωρίς να αναλαμβάνουν το πολιτικό κόστος που επιβάλλουν οι αλλαγές και τα γεγονότα σε εξέλιξη, τότε μοιραία φτάνουμε στο σημείο που είμαστε σήμερα. Το ερώτημα είναι. Μπορούμε με βάση συμβάντα όπως είναι και ο θάνατος της σιδηράς κυρίας Μάργκαρετ  Θάτσερ να μπορούμε να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα ή θα συνεχίσουμε να βαπτίζουμε κάθε τι που ξεφεύγει από τον «κρατισμό» σαν «νεοφιλελευθερισμό», όταν μάλιστα τις συνέπειες του τις πληρώνουμε σήμερα πολύ ακριβά.

Αρτεμακης Μιχάλης

artenakism@ameksa.gr       

Το γαϊτανάκι της κρίσης στη Ευρωζώνη θα συμπεριλάβει και την Σλοβενία;

Το γαϊτανάκι της κρίσης, επεκτείνεται στην Ευρωζώνη. Σαν μια επικίνδυνη πετρελαιοκηλίδα ανάλογη με εκείνη του κόλπου του Μεξικού που προκάλεσε μια από της μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στη ιστορία του πλανήτη μας. Μετά την Κύπρο στο παιχνίδι της κρίσης μπαίνει μια άλλη μικρή χώρα της Ευρωζώνης, η Σλοβενία. Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί όλους τους πιθανούς κινδύνους να μετεξελιχθεί σε  ανάλογο φαινόμενο με το παραπάνω του κόλπου, όχι αυτή τη φορά σαν περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που απειλούν τις ισορροπίες του οικοσυστήματος με καταστροφή,  αλλά σαν οικονομικό ντόμινο που βαθαίνει την κρίση στη Ευρωζώνη και σιγά -σιγά αποσυνθέτει το όραμα για ολοκλήρωση και πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Το αμείλικτο ερώτημα που προβάλλει πλέον είναι προς τα πού τείνει να μετεξελιχθεί αυτή η κρίση στην Ευρωζώνη, και τελικά ποιος έχει την ευθύνη, αλλά και πώς μπορεί να αντιστραφεί το κλίμα και η τάση του βαθέματος του σπιράλ του φαύλου κύκλου ύφεσης – ανεργίας, να οδηγηθεί στη σταθεροποίηση/ανάπτυξη, που πλήττει κύρια τις χώρες του Νότου.

Ας ξεκινήσω με ένα ερώτημα και θα περιοριστώ μόνο σε αυτό σε πρώτη φάση. Μετά την Κύπρο θα είναι η Σλοβενία; Και για αυτή τη χώρα υπάρχει κίνδυνος προσφυγής σε πρόγραμμα διάσωσης. Ο λόγος είναι το ασθενικό της τραπεζικό σύστημα. Το 2012 οι τράπεζες της Σλοβενίας, στη πλειοψηφία τους ιδιοκτησία του κράτους (ας θυμηθούμε την θέση ΣΥΡΙΖΑ, για τις μαγικές ιδιότητες που θα είχε στη κρίση η κρατικοποίηση των τραπεζών στη χώρα μας) είχαν ζημιές 606 εκατομμύρια Ευρώ, 67 εκατ περισσότερα από το 2011. Τα δε επισφαλή δάνεια είναι περίπου 7 δις Ευρώ. Άλλα νούμερα; Ο τραπεζικός τομέας βαραίνει περίπου το 130% του ΑΕΠ της χώρας, η οποία μπήκε στο Ευρώ το 2007 με ένα Χρέος /ΑΕΠ 16% για να φτάσει 59% το Χρέος/ΑΕΠ το 2013, η ανεργία ανήλθε στο 12% στα υψηλότερα επίπεδα τα τελευταία 14 χρόνια.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία η προσφυγή της Σλοβενίας σε πρόγραμμα διάσωσης στους μηχανισμούς και στην τρόικα είναι πλέον όλο και πιο πιθανό.

Αρτεμάκης Μιχάλης

artemakism@ameksa.gr