Σελίδες

Τετάρτη 24 Απριλίου 2013

Οικονομικές κρίσεις και οι Οικονομολόγοι

Διαβάζοντας το άρθρο της Ζεζα Ζήκου στη Οικονομική της Καθημερινής της Κυριακής, με τίτλο «Αυτοί οι οικονομολόγοι είναι επικίνδυνοι…..πολύ επικίνδυνοι», μου έρχονται αυτόματα  στο νου  οι συζητήσεις, τα σχόλια, οι κριτικές, αλλά και οι πολεμικές, όλη αυτή τη περίοδο που η παγκόσμια οικονομία και το καπιταλιστικό σύστημα  διέρχεται μια από τις χειρότερες κρίσεις του, ίσως τη μεγαλύτερη είναι η γενική εκτίμηση, μετα από αυτή του μεγάλου κραχ του 1929.
Αναμφίβολα τον πρωταγωνιστικό, ρόλο σε τέτοια οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενα όπως είναι οι κρίσεις, διεδραματίζουν οι  οικονομολόγοι και οι οικονομικές επιστήμες. Ομώς στη τελευταία κρίση που ξεκίνησε από της ΗΠΑ το 2008, σαν κρίση της «φούσκας των ακινήτων» και των παραγώγων τους είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο να αμφισβητηθούν οι οικονομολόγοι, αλλά και η ίδια η οικονομική επιστήμη. Κορυφαία αμφισβήτηση αποτελεί το βιβλίο bestseller «Ο Μαύρος Κύκνος», του Nassim Nicholas Taleb, εκδόσεις Φερενίκη, που όχι μόνο αμφισβητεί τους οικονομολόγους που τους θεωρεί χειρότερους από τους αλχημιστές του μεσαίωνα, αλλά και την ίδια την οικονομική επιστήμη, που θεωρεί ότι δεν είναι επιστήμη  και της αποδίδει όλη την ευθύνη ότι δεν μπόρεσε έγκαιρα να προβλέψει τη οικονομική κρίση αν όχι να την αποτρέψει, να τη περιορίσει.
Βέβαια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι «οι φάσεις κρίσης είναι εγγενείς στη λογική του χρηματοπιστωτικού συστήματος», όπως έχει γράψει ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς των χρηματοπιστωτικών ο Τσαρλς Κιντλμπέργκερ κατά τον οποίο όλες οι κρίσεις που εμφανίσθηκαν από το 17ο αιώνα, έδειξαν ότι «οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι αποτελούνται από διαδοχικές φάσεις: μια φάση ανόδου, μια φάση ξέφρενου ενθουσιασμού, μια φάση φόβου και αταξίας, μια φάση ανασυγκρότησης και τελικά, μια νέα φάση νέας ανόδου». Από το βιβλίο «Η οικονομική κρίση», εκδόσεις Πόλις του Michel Aglietta.
Κατά συνέπεια ακόμα και αν είναι προβλέψιμη μια κρίση, δεν μπορεί να είναι αποτρέψιμες οι επιπτώσεις από τη στιγμή που εκδηλώνεται, όσο αφορά την ύφεση, την ανεργία, τις πτωχεύσεις επιχειρήσεων, την μείωση των μισθών, της κατανάλωσης, την πτώση των επενδύσεων και γενικά την πτώση της οικονομικής δραστηριότητας.
«Απάντηση στη επέλαση της μοιρολατρίας μπορεί να δοθεί μόνο μέσω της συστηματικής γνώσης και αξιολόγησης των σημερινών θεωριών και της θεμελίωσης μιας νέας ορθολογικότητας». Από το βιβλίο του Ν. Χριστοδουλάκη, εκδόσεις Κριτική «Οικονομική θεωρίες και κρίσεις, ο ιστορικός κύκλος ορθολογισμού και απερισκεψίας».
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και αν το ερώτημα στους οικονομολόγους το έθεσε η βασίλισσα της Αγγλίας Ελισάβετ σε επίσκεψη της στο London School of Economics στα τέλη του 2008 «γιατί δεν είδε κανείς την κρίση να έρχεται;»
Η συζήτηση που έχει ξεκινήσει και γίνεται μεταξύ των οικονομολόγων, μετά ιδιαίτερα το 2008, είναι κατά πόσο η οικονομική επιστήμη ανήκει στις κοινωνικές ή θετικές επιστήμες; Όπως για πολλούς αποτελεί και ένα από τους λόγους που δεν είναι προβλέψιμες οι σημερινές κρίσεις και που έχουν σχέση με το ότι έχουν διατυπωθεί μαθηματικά μοντέλα προβλέψεων, μάλιστα στηρίζονται σε πολύπλοκα μαθηματικά που δεν παίρνουν υπόψη παράμετρους κοινωνικές. Τετοια μοντέλα είναι αυτά των νέων τραπεζικών προϊόντων όπως είναι τα «παράγωγα», με τις τιτλοποιήσεις των ενυπόθηκων δανείων σε ακίνητα μειωμένου κινδύνου, που θεωρούνται και σαν η  βασική αιτία της φουσκας στα ακίνητα τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Ευρώπη. Είναι τα μοντέλα που οδήγησαν στη τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση και την κατάρρευση της Lehman Brothers, του παγκόσμιου τραπεζικού κολοσσού, μαζί και της «φούσκας της δανειακής ευημερίας». Τα τοξικά παράγωγα, στηρίζομενα σε συστήματα αξιολόγησης αμφιβόλου αξίας όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, κατάφεραν να μολύνουν το παγκόσμια τραπεζικό σύστημα, να χαθούν εντός ολίγων ωρών δισεκατομύρια, και να περιοριστεί η επεκτατική τραπεζική πίστωση «να κλείσουν οι κρουνοί» του τραπεζικού χρήματος και να ξεσπάσει η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.
Ετσι από το ξεφρενο ενθουσιασμό και τη φρενήρη δραστηριότητα, μπήκαμε στη φάση του φόβου και αταξίας. «Απότομα  χάνονται όλα τα σταθερά σημεία αναφοράς: προκειται για το χαρακτηριστικό της φάσης της κρίσης.»
Σε κάθε περίπτωση η κρίση του 2008 προκάλεσε μεγάλη αμφισβήτηση τόσο στις οικονομικές πολιτικές που εφαρμόζονται αλλα και στις οικονομικές θεωρείες.
Έντονες όλο αυτό το διαστημα είναι οι συζητήσεις, για τις πολιτικές λιτότητας, και του μονόπλευρου προσανατολισμού στη σταθεροποιηση μέσω δημιοσιονομικών πολιτικών και μόνο. Ο Paul Krugman σε αυτό το σημείο με ένα χαρακτηριστικό τίτλο άρθρου του «αν οι Βρυξέλες γνωρίζουν τις πολιτικές αντι-λιτότητας», ασκεί πολύ έντονη κριτική στο μονόπλευρο και δογματικό προσανατολισμό τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ecofin αλλά ιδιαίτερα της Γερμανίας της  Μέρκελ για την μονόπλευρη προσήλωση στις πολιτικές λιτότητας. Το ίδιο ισχύει και για το ΔΝΤ όσον αφορά στις πολιτικές του σε περιπτώσεις που έχει ζητηθεί η βοήθεια του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτή την περίοδο τα προγράμματα διάσωσης που εφαρμόζονται από κοινού, από ΕΚΤ, Ε.Ε. και ΔΝΤ σε χώρες της ευρωζώνης και ιδιαίτερα του Νότου όπως στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, και πρόσφατα στην Κύπρο. Σε αυτά τα πλαίσια έχει ξεσπάσει μια πολεμική μεταξύ οικονομολόγων για τις τεχνικές προβλέψεων όσο αφορά τις επιπτώσεις της λιτότητας στο ΑΕΠ μιας χώρας, μέσω του λεγόμενου «πολλαπλασιαστή», όταν το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι μεγαλύτερο του 90%. Βεβαια το να θεωρεί καποιος ή καποια το σύνολο των οικονομολόγων ότι είναι επικίνδυνοι, αποτελει μια απλοϊκή γενίκευση. Όταν μάλιστα ξεχνά ότι υπάρχουν διαφορετικές σχολές οικονομικής σκέψης και διαφορετικές οικονομικές θεωρείες για τις κρίσεις. Όπως  επίσης ότι δεν υψώνονται πλέον σινικά τοίχοι μεταξύ των οικονομολόγων και των σχολών. Υπάρχει σύγκλιση μεταξύ των οικονομικών θεωρειών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι  ο Πολ Κρούγκμαν ο οποίος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν είναι γενικά ενάντια στα προγράμματα σταθεροποίησης. Από  την αρχή που ξεσπασε η κρίση στη χώρα μας είχε τονίσει την ανάγκη δημοσιονομικής σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας, μπροστά στο τριπλό πρόβλημα που αντιμετώπιζε η χώρα, του δημόσιου χρέους, του δημόσιου  ελλείμματος και του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών, παράλληλα με το πρόβλήμα ανταγωνιστικότητας, που τον οδήγησε να προβλέψει την έξοδο της χώρας από το Ευρώ από το 2012, και την διάλυση της Ευρωζώνης.
Βεβαια ο Αμερκάνος οικονομολόγος και Νομπελίστας, είχε το επιστημανικό ανάστημα έστω και εκ των υστέρων να αναγνωρίσει ότι δεν εκτίμησε σωστά την πολιτική βούληση της Ευρώπης έναντι της οικονομίας για την διατήρηση της ενότητας της Ευρωζώνης.
Κάποιοι άλλοι από τους δικούς μας οικονομολόγους υιοθετούν άκριτα απόψεις Αμερικανών οικονομολόγων και διακηρύσσουν σε όλους τους τόνους, το θαυμασμό τους στις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές των Δημοκρατικών και του προέδρου Ομπάμα, λες και η Αμερική έναι το ίδιο πράγμα με την Ευρωζώνη. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η νομισματική ένωση και το Ευρώ αφορά μόνο τη νομισματική ενοποιήση, ενώ όλες οι υπόλοιπες πολιτικές παραμένουν και είναι υπόθεση των 17 εθνικών κρατών που την απαρτίζουν. Σωστά ο Γαλλός οικονομολόγος jean Pisani-Ferry στο βιβλίο του «Η αφύπνιση των δαιμόνων. Και  η κρίση του ευρώ και πώς να βγούμε από αυτήν», εκδόσεις Πόλις, γράφει «η Ευρώπη του ευρώ οικοδομήθηκε αρχικά ως μια αδύναμη εξουσία, που της έλειπε ένα μέρος των εργαλείων για την πρόληψη των κρίσεων, καθώς και όλα τα εργαλεία για τη διαχείριση τους. Οι  αποφάσες που  ελήφθησαν τα δύο τελευταία χρόνια διορθωσαν ως ένα βαθμό τούτες τις ελλείψεις. Οι αποφάσεις που ετοιμάζονται, ……..,θα εξακολουθήσουν  να επιδιορθώνουν το οικοδόμημα».
Ετσι επιβεβαιώνεται ότι η Ευρωπαϊκή ενοποίηση προχωρά μεσα από κρίσεις, με μικρά αλλά σταθερά βήματα. Αυτό αποτελεί και μια ιστορική πρωττυπία που δεν έχει προηγούμενο της.
Επιστρέφοντας στις οικονομικές θεωρίες για τις κρίσεις, και τα ερωτήματα που μπαίνουν, στους οικονομολόγους αλλά και στη οικονομική επιστήμη:
Υπάρχουν ενιαίες λύσεις στις εφαρμοζόμενες οικονομικές πολιτικές από τα πολιτικά κόμμματα και τις κυβερνήσεις; Ο τρόπος αντιμετωπισης μιας κρίσης ακόμα και στο Νότο της ευρωζώνης, παρά τα κοινά διαρθρωτικά προβλήματα που τις χαρακτηρίζει, μπορεί να έχει διαφορετικά αποτελέσματα και διάρκεια. Αυτό καθορίζεται από τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Ετσι τα προγράμματα διάσωσης της Πορτογαλίας ή της Ιρλανδίας, πέρα από ότι εκφράζουν κοινές περιοριστικές οικονομικές πολιτικές λιτότητας, δεν μπορεί να είναι ακριβώς τα ίδια. Ο  λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ της Ελλάδος, ανέξαρτητα από την κρίση ήταν πάνω από το 100% και προ-κρίσης. Αυτό σήμαινε ότι δαπανούσαμε και καταναλώναμε πολύ πάνω από τις δυνατότητες μας. Αν έγκαιρα είχαμε καταφέρει να νοικοκυρεύαμε τα δημόσια οικονομικά μας, να ελέγχαμε τα ελλείμματα, να βελτιώναμε την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας, το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης δεν θα μας έβρισκε στη δεινή θέση του κράτους «αδύνατου κρίκου», το οποίο η οικονομική συγκυρία συνήθως πρώτα μπορεί να προσβάλλει.
Αυτό δεν οφείλεται στους οικονομολόγους και σε πιθανά λάθη τους, όπως διακηρύσσει το άρθρο της Καθημερινής της Κυριακής. Οφείλεται αποκλειστικά και μόνο σε ευθύνες της πολιτικής και των πολιτικών οι οποίοι δεν επιχείρησαν έγκαιρα να εφαρμόσουν τις αναγκαίες διορθωτικές οικονομικές πολιτικές. Οι λόγοι είναι γνωστοί: διατήρηση της εξουσίας και αποφυγή του «πολιτικού κόστους» οι οποίοι δεν σε αφήνει να αντιληφθείς τους κινδύνους μιας επερχόμενης οικονομικής κρίσης. Χαρακτηριστικότερο παραδειγμα από την κυβέρνηση του Κ.Καραμανλή του νεώτερου, δεν μπορεί να υπάρξει στην οικονομική ιστορία. Πολλά από τα ξένα οικονομικά πανεμιστήμια έχουν εισαγάγει στα παραδείγματα τους τη διδασκαλία της «Ελληνικής εμπειρίας» για τη μη εφαρμογή στοιχειωδών οικονομικών πολιτικών τη περίοδο 2007 – 2009, που να μπορέσουν έστω να περιορίσουν τις συνέπειες μιας πιθανής κρίσης. Θεωρείται « κλασσικό παράδειγμα» προς αποφυγή η μη εφαρμογή οικονομικών πολιτικών που θα μπορούσαν έστω να ελέξουν το δημοσιονομικό εκτροχιασμό που γνώρισε η χώρα μας το 2009. Όπως επίσης η ανεύθυνη πολιτική και απερισκεψία της κυβέρνησης αυτής, στη αντιμετώπιση των κινδύνων ενός μακροχρόνιου κύκλου κρίσης-υφεσης για τη Ελληνική οικονομία, πράγμα που συνέβη και οι συνέπειες της θα μείνουν ανεξίτηλες για πολλά χρόνια στην οικονομία και την κοινωνία μας.
Η «δημιουργική καταστροφή» των κρίσεων του Αυστριακού-Αμερκάνου οικονομολόγου Joseph Schumpeter θα προκύψει μόνο αν καταφέρουμε σαν επιστημονική κοινότητα, πολιτικό σύστημα και κοινωνία να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα και να δημιουργήσουμε ένα νέο ορθολογισμό που θα υπερβαίνει τα αιώνια ερωτήματα του «που ανήκουμε»; Στη «Ανατολή» ή στη «Δύση» στο «Ευρώ» ή «έξω από το Ευρώ»;
Αρτεμάκης Μιχάλης
Οικονομολόγος

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου